Şaşırtıcı Kuşatma: Hakkari’nin Terk Edilmiş Kiliseleri

Dr. Nicholas AL-JELOO, Kadir Has Üniversitesi

Yaklaşık onbeş yüzyıl boyunca Hakkari’nin sarp yaylaları Süryani Hıristiyanlığına beşiklik etti ve Doğu Kilisesi’ne bağlı olanlara sığınak oldu, bu sayede zulümden kurtulabildiler. Korunaklı Qudshanis (Konak) dağı bu Kilisenin patrikhanesi olarak hizmet etti, katolikoslar-patrikler oradan yarı-bağımsız Süryani kabilelerini ruhani ve dünyevi liderliğini yaptı. Ancak bu durum Süryanilerin 1915’de İran’a, 1924’de Irak’a sürülmesi ile tamamen sona erdi. Bununla birlikte sadece mevcut Hakkari sınırları içindeki 265’e yakın kilise, manastır, şapel ve ibadethane  kaderlerine terk edildi.

Süryanilerin mülksüzleştirilmesinden ve bunu takiben ibadet mekanlarının terk edilmesinden ötürü, bunlar çeşitli derecelerde  saygısızlığa uğradılar. Bunlar arasında yavaş yavaş ahıra, depoya, eve veya camiye dönüştürmeleri, küçük bir azınlığın tamamen yok edilerek yerine yeni konutlar, camiler veya askeri üsler yapılması sayılabilir.  Ancak son yirmi yılda hazine avcılarının boş yere geri kalan yapılarda hayali altınları aramalarıyla bu eğilim düpedüz tahrip etmeye ve yok etmeye dönüşmüştür. Burada bulunan, fotoğraflanan veya incelenen 103 kiliseden 68’i daha sağlamdır ya da farklı çöküş aşamalarındadır, 35’i tamamen tahrip edilmiştir, bazıları için arkeolojik kazı gereklidir.

 Durum vahimdir. Geriye kalanların korunması için birşeyler yapılmazsa Hakkari’nin Süryanilerinin tüm hafızası, bölgeye yaptıkları tarihi katkı ebediyyen kaybolacaktır. Doğu Kilisesi 1924’den beri geçerli bir varlığa sahip olmadığı için mevcut duruma yasal olarak itiraz edemiyor, ya da bunların korunması için uluslararası bir anlaşma üzerinde çalışamıyor. 1984’den beri Kürt isyancılarla Türk hükümeti arasında devam eden çatışma ve husumet yüzünden Türkiye Kültür Bakanlığı, bu bölgede savaş olduğunu ve bu tür çabaların sonunda boşa gideceğini ileri sürerek Hakkari’de bulunan tehlike altındaki Hıristiyan ibadet mekanlarının restorasyon çabalarına izin vermekte ve yardım etmekte gönülsüz davranıyor.  Bu makale, bir geriplan sunumundan sonra, bu mevcut karmaşa durumunu ele alacak, çözüm bulmaya ve bütün paydaşlar için uygun olası seçenekleri sunmaya çalışacaktır.