Mevlevi kültürünün En Önemli Yapılarından Biri Olan Mevlevihane'nin Tarihi Değişimleri ve Dönüşümleri

Mevlevilik 13. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Konya’da yaşamış büyük Türk düşünürü, mutasavvıf Hazreti Mevlana Celaleddin Rumi'nin görüşleri ve tasavvufi düşünceleri üzerine, kendisinin vefatının ardından oğlu Sultan Veled tarafından kurulmuş bir sufilik/ inanç yoludur.

Mevlevihaneler, asitane ve zaviye olmak üzere iki farklı yapıya sahiptir. Asitane denilen Mevlevihaneler tam teşekküllü yapılardır ve sayıları da 15 civarındadır. Bunların başında “Asitane-i Aliyye” denen Konya’daki Mevlevihane gelir. Burası, idare merkezi, Hazret-i Mevlana ve bütün Mevlevi Tarikatının postnişini olan Çelebilerin medfun yeridir. Zaviye adı verilen küçük çaptaki mevlevi dergahlarının sayısı ise yüz civarındadır. Genellikle külliye biçiminde planlan Mevlevihaneler genellikle genişçe bir bahçe içerisine kurulur. Mevlevihaneler, semahane, meydan, türbe, çilehane, hücreler, mutriphane, selamlık, meşkhane, harem dairesi, mutfak, kiler, küçük odalar ve dervişlere ayrılan özel bölümlerden ibarettir. Mevleviliğe adım atmak isteyen bir kişi, bu çileli yolda derviş olabilmek için, 1001 çile dolu gün geçirir. Sonra dedelerin kararı ile derviş olur. Mevlevihaneler evrensel dostluğu, kardeşliği, ahlakı ve güzel huyu halka aşılamak için büyük gayret gösterirlerdi. Yüzyıllar boyunca musiki ile bilimi bir arada kaynaştıran Mevlevihanelerin Türk kültürüne etkileri büyük olmuştur. Mevlevihanelerin çevresinde toplanan pek çok kişi güzel sanatların pek çok dalında öğrenim görmüş ve bilimsel alanda kendilerinden uzun uzun söz ettirmişlerdir.

Mevlevilik; sosyal hayatın her alanında, özellikle insan ilişkilerinde sevgi, nezaket ve zarafetin yerleşmesinde ayrıcalıklı bir yer olan, Konya merkezli olmak üzere Anadolu, Balkanlar, Kıbrıs, Arabistan Yarımadası ve Kuzey Afrika’da büyük gelişme gösteren bir gönül yoludur. Dünya üzerinde sayıları 170’e ulaşan Mevlevihanelerde Mevlevilik, yukarıda sayılan coğrafyada pek çok devlet adamı, alim ve sanatkarı müntesipleri arasına alan, sayısız ilim ve sanat eserinin vücut bulmasında ilham kaynağı olmuştur.

Mevlevi kültürünün en önemli yapılarından olan mevlevihane ve asithanelerinin tarihi süreçteki değişim ve dönüşümleri üzerine bir sunum gerçekleştirilecektir.